Średni ptak drapieżny z rodziny sokołowatych, zamieszkujący cały świat z wyjątkiem Antarktyki. W Europie (w tym w Polsce) dawniej był to rozpowszechniony ptak lęgowy, jednak w latach 50. i 60. XX wieku nastąpił drastyczny spadek jego liczebności, głównie z powodu skażenia środowiska. Sokolnicy w Niemczech i USA opracowali metody intensywnej hodowli ptaków drapieżnych, zaczynając właśnie od tego gatunku. W Polsce sokolnicy rozpoczęli próby hodowli sokoła wędrownego w latach 70.

Od połowy lat 80. XX wieku w ramach Programu Restytucji Populacji Sokoła Wędrownego w Polsce z powodzeniem prowadzona reintrodukcja sokoła wędrownego do odpowiadających mu biotopów. W Polsce jest znów lęgowy, choć bardzo rzadki – całkowitą liczebność szacuje się na około 12-14 par (w 2008 roku). Jedna z nich regularnie gniazduje od 1998 roku na Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Z gniazd na PKiN oraz na kominie MPEC we Włocławku prowadzona jest transmisja internetowa. W Polsce prowadzone są prace nad restytucją populacji nadrzewnej, jedynej nadal zagrożonej.

Cechy gatunku:
Duży, dorosły sokół, o krępej sylwetce z długimi, ostro zakończonymi skrzydłami, samica większa o około 1/3. Ptaki obu płci ubarwione podobnie. Dorosłe – wierzch stalowoszary, wole kremowe, spód biały z ciemnym poprzecznym prążkowaniem, osobniki młode – wierzch brązowy, spód kremowy z podłużnym prążkowaniem. Na policzkach charakterystyczny czarny "wąs". Szyja i ogon krótkie. Dziób krótki, silnie hakowato zagięty z charakterystycznym "zębem" w górnej części i odpowiadającym mu wcięciem w żuchwie. Nogi, woskówka, obramowanie oczu i nasady dzioba w intensywnie żółtym kolorze. Nozdrza wyraźnie widoczne na tle woskówki, okrągłe, z widocznym centralnym punktem. Oko bardzo ciemne, z prawie niewidoczną źrenicą.
Kolorystyka wyraźnie różni się pomiędzy podgatunkami, szczególnie egzotycznymi.

Wymiary średnie:
samiec – dł. ciała 41 cm, rozpiętość skrzydeł 95 cm, waga ok. 550 g
samica – dł. ciała 49 cm, rozpiętość skrzydeł 114 cm, waga ok. 1200 g

Biotop:
Rozległe obszary wszystkich kontynentów, najczęściej doliny rzeczne i obszary górskie, w Europie także lasy w pobliżu wód ze starodrzewem i wysokimi drzewami. Od połowy XX wieku często zasiedla także tereny zurbanizowane.

Gniazdo:
Na większości światowego areału sokoły gnieżdżą się na skałach. W tundrze na północy Europy i Ameryki często gniazduje na ziemi lub na bagnach. W pasie nizin europejskich – od Holandii po Ural, w tym w Polsce – sokoły gnieździły się na drzewach. Był to jedyny taki ekotyp na świecie. Ekotyp ten wymarł w latach 60. XX wieku, obecnie odbudowywany poprzez reintrodukcję. Sokoły wybierały gniazda przeważnie w wierzchołku najwyższych drzew, bardzo często w koloniach czapli. Nie budują własnych gniazd, lecz wykorzystują i zajmują gniazda innych ptaków: czapli siwej, kruka lub też innych ptaków drapieżnych. Na terenach zurbanizowanych gniazdo zakłada w szczelinach lub wypustach wysokich budynków (wieżach kościelnych, dzwonnicach, kominach). Chętnie wykorzystuje sztuczne gniazda. Pod koniec marca lub na początku kwietnia samica składa 2-4 (rzadziej do 6, ale przeważnie 2) jaja, mało wydłużone, prawie kuliste, mocno nakrapiane, tak że prawie nie widać białego tła, o wymiarach średnich 52x40 mm. Para wykonuje jeden lęg w roku. Jajka wysiadywane przeważnie ok. 30 dni przez obydwoje rodziców. Młode przebywają w gnieździe przez okres od 35-40 dni, a potem jeszcze przez okres ok. 60 dni pozostają pod opieką rodziców.

Pożywienie:
Głównie ptaki wielkości gołębia lub większe, łapane w locie. Na ofiarę spada lotem nurkowym z bardzo dużą prędkością (ocenianą nawet na 300-350 km/h), uderzając w jedno skrzydło ofiary, tak by samemu uniknąć urazu.

Ochrona:
Objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej. W wielu krajach prowadzone są programy restytucji gatunku. W niektórych krajach (np. w USA, części Niemiec, Szwecji, Francji) programy reintrodukcji zostały zakończone, gdyż dzikie populacje zostały odbudowane. W Polsce sokolnicy nadal prowadzą reintrodukcję na terenach leśnych w celu odtworzenia ekotypu nadrzewnego. Stowarzyszenie na Rzecz Dzikich Zwierząt „Sokół” zainstalowało w całej Polsce kilkadziesiąt sztucznych gniazd dla sokołów i obrączkuje wszystkie dostępne dzikie sokoły i ptaki reintrodukowane przy użyciu kolorowych obrączek ornitologicznych i obserwacyjnych, zgodnie z międzynarodowym systemem pozwalającym na ich późniejszą identyfikację.